نظم اجتماعی‌ای که فروپاشید

در خصوص پیدایش NEET توضیحات مختلفی ارائه‌شده است. برخی از این توضیحات اصطلاحاً دم‌دستی است. ازجمله صحبت کردن از موضوعاتی مانند تورم، وضعیت اقتصادی، ضریب جینی، نئولیبرالیسم و مواردی ازاین‌دست. منتها این عوامل، ما را به فرآیندی نمی‌رساند که به پیدایش و رشد شاخص NEET منجر شده است. به‌طورکلی معتقدم که «نظم اجتماعی» ایران، که آیندة افراد را تضمین می‌کرد، براثر اتفاقاتی فروپاشید. این نظم متشکل از سه نهاد اصلی بازار، فناوریِ زمین (اعم از کشاورزی، صیادی، شکار و هر چیزی که از زمین حاصل می‌شد) و شبکۀ خویشاوندی بود.

در سالیان گذشته تغییرات اقلیمی، معضلات محیط زیستی، انحصار در واردات و صادرات، از بین رفتن خورده بورژوازی محلی و … باعث شد تا این مثلث توان خود را از دست بدهد. علاوه بر این، مدل حکمرانی و توسعه‌ای که در پیش گرفتیم، به مهم‌ترین نهادهای اجتماعی یورش برد. درنتیجه، با اضمحلال آن‌ها تمام این گروه‌‌ها رانده شدند و ناگهان میزان NEET بالا رفت. برای شرح این مثلث چند مثال می‌زنیم. فرض کنید شخصی معلم بوده و در حالت معمول 60 سال طول کشیده تا صاحب‌خانه شود؛ اما به‌واسطه اینکه پدرش صاحب زمین بود و کشاورزی داشت، این میزان به 15 سال کاهش می‌یافت و او به‌سرعت می‌توانست صاحب‌خانه شود؛ یعنی این مثلث آینده را در دسترس قرار می‌داد. در مثال دیگر جوان 16 ساله‌ای را در نظر بگیرید که ترک تحصیل‌کرده و جزء جمعیت NEET به شمار می‌رود؛ ولی دایی او حجره‌ای در بازار دارد و این جوان تا 26 سالگی برای او شاگردی می‌کند. کم‌کم دایی به اعتبار خودش برای او مغازه‌ای اجاره می‌کند، به اعتبار خودش جنس برای مغازه او می‌آورد و به‌تدریج این جوان، به کاسبی مستقل تبدیل می‌شود. اگر از این منظر به نظم اجتماعی نگاه کنیم، تورم اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند؛ زیرا تورم روی شبکه خویشاوندی تأثیر می‌گذارد و خانواده‌ها را هسته‌ای‌تر می‌کند و همچنین قابلیت شبکة خویشاوندی را کاهش می‌دهد.

به این مثلث در 30 سال اخیر به‌طورجدی حمله شد و توان حفظ آینده را از دست داد. این امر موجب شد که افراد از این مثلث بیرون بریزند. ما این روند را در دی 96 و آبان 98 دیدیم. طبق گزارش نهادهای امنیتی، عمدة کسانی که در آبان 98 دستگیر شدند، جوانان زیر 30 سالی بودند که سواد کمی داشتند. اگر در شهری همچون دلیجان اعتراض اجتماعی جدی دارید، بدین معناست که کشاورز شرق اصفهان هم به معضل بی‌آبی دچار است. اگر این کشاورز آب داشت، خورده بورژوازی محسوب می‌شد و می‌توانست آیندة فرزندانش را تضمین کند؛ نه اینکه امروز مجبور باشد تا دست‌فروشی کند.