با توجه به ضرورت بررسی انگاره‌ها و نظریات روانشناختی دربارۀ فعالیت و رفتار قمار و شرط‌بندی، با کارشناسان و متخصصان حوزۀ روان، گفت‌وگو کردیم. نشست با توجه به ایام پاندمی کرونا در کشور و دشواری ملاقات‌های حضوری، در فضای کلاب‌هاوس برگزار شد. در این نشست، دکتر «پیمان ابهریان» روانپزشک، مدرس دانشگاه و متخصصِ توانبخشی شناختی، دکتر «فریبا حاتمی» متخصصِ روانشناس، روان‌درما‌ن‌گرِ تحلیلی و دکتر «مسعود نویدی مقدم» متخصص روانشناسی سلامت، مدرس دانشگاه و درمان‌گر حضور داشتند.

دور نخست بحث، در زمینۀ عوامل و زمینه‌های گرایش افراد به فعلِ قمار و قماربازی، عمدۀ نگاه‌ها و آراء به سوی بسطِ موضوع، خلاءهای هیجانی و لذت، ضعف‌های شناختی، ضعف در کارکرد سیستم‌ پاداش در مغز، ضعف در سیستم حافظه و یادگیری، ضعف در سیستم هیجان و انگیزه و ضعف در سیستم کنترل شناختی متمرکز است. در زمینۀ شناختی نیز عامل حافظه و یادآوری خاطرات خوشایند ناشی از بردهای بسیار و پیاپی در گذشته، از عوامل اصلی فراخوانی و گرایش بیش‌از‌پیش فرد به انجام این فعل است. لازم به اشاره است از آن‌جا که این افراد به‌نوعی به نوسانات خلقی دچار می‌شوند، شیوع و علل گرایش به آن در میان بیماران مبتلا به اختلال‌هایی چون دوقطبی، افسردگی، بیش‌فعالی، وسواسی-جبری برجسته‌تر است. با بررسی تعارض میان ضعف در کارکرد شناختی و تصمیم‌گیری با موفقیت تجاری برخی افراد قمارباز، این مسئله قابل بررسی است که آن دسته از افرادِ قماربازِ با انگیزه‌های تفریحی و حرفه‌ای، از آن‌جا که بر ریسک‌پذیری خود کنترل دارند، لاجرم تصمیم می‌گیرند تا یک مقطعِ مشخص بازی و قمار را در کنار همۀ بردها و باخت‌هایش ادامه دهند؛ اما درمقابل برخی افراد که متأثر از آسیب‌های شخصیتی و بالینی، به شکل آسیب‌زا و پاتولوژیک به قمار می‌پردازند، از قدرت تصمیم‌گیری و پیش‌بینی کافی و سالم بی‌بهره هستند.

• فرجی: چه عواملِ پایه‌ای منجر به گرایش فرد به سوی اعتیاد به قمار می‌شود؟

ابهریان: وقتی می‌خواهیم ببینیم علت چیست، باید به این برگردیم که علت اعتیاد و رفتارهای اعتیادی و ازجمله قمار چیست. در رأس آن سیستم‌های مغزی که در قمار و اعتیاد دخالت دارند یکسان است. و از این جهت چهار سیستم اصلی موجود است که شامل سیستم کنترل شناختی، سیستم هیجان و انگیزه، سیستم پاداش و لذت و سیستم حافظه و یادگیری می‌باشد. بنابراین کسی که به سمت اعتیاد گرایش پیدا می‌کند از لحاظ مغزی و شناختی در یکی از این چهار سیستم دچار مشکل است.

از سیستم پاداش شروع کنیم که محوریت اصلی اعتیاد و رفتارهای اعتیادی ازجمله قمار به آن مربوط می‌شود. افرادی که به قمار گرایش پیدا می‌کنند، لذت‌جو و در این مورد دچار اختلال هستند و فقرِ لذت دارند و یاد نگرفته‌اند تا از مواهب طبیعی همچون خوردنِ غذا و صحبت کردن با دوستان و رفتارهایِ عادیِ اجتماعی لذت کسب کنند و باید برای لذت بردن، سطح دوپامین را در مرکز پاداش مغزشان افزایش دهند، به همین دلیل، مجبور هستند تا سطحِ تحریک بیشتری را برای خود فراهم کنند. برای همین به مواردی همچون قمار گرایش پیدا می‌کنند که از این جهت فعلِ قمار یا مسئلۀ برد، با افزایش دوپامین همراه می‌شود و لذت را ایجاد می‌کند. وقتی می‌بازند، انتظار برد دارند و امیدوار به برد هستند. همیشه در این چرخۀ برد و باخت و تفکرات نسبت به آن سیر می‌کنند.

از منظر سیستم هیجان و انگیزه، این افراد بیشتر از افراد دیگر دچار هیجان‌طلبی هستند، بیشتر کنجکاو و دنبال شادی بیشتری هستند و در عین حال، شاد هم نیستند! و به دنبال تحریک و انگیختگی بیشتر نیز هستند. این افراد قمار می‌کنند تا چیز با‌ارزشی را وسط بگذارند و نوعی شرط‌بندی روی آن انجام دهند. و درنتیجه به امید رسیدن به یک چیز باارزش‌تر تلاش می‌کنند که این رویداد به مسئلۀ هیجان‌طلبی آن‌ها برمی‌گردد؛ چراکه هیجانات آن‌ها ارضا نشده و از دوران کودکی یاد نگرفته‌اند که هیجانات خود را کنترل کنند. بنابراین مشکل آن‌ها در انواع رفتارها واضح و گسترده است؛ نمی‌توانند رفتار خود را کنترل کنند که یکی از آن‌ها همین قمارِ بیمارگونه است.