شب- خارجی- یک اردوگاه سربازی در کوه‎های اطراف بیرجند

اکنون حدود پنج سال از آن شب‌های سرد کوه‌های اطراف بیرجند می‌گذرد. ساعت دقیقا سه بعد از نیمه‌شب است. راوی که دانشجوی سال آخر دورۀ دکتری تاریخ است، پژوهشی تازه در مورد تاریخ سربازگیری در ایران را در دست دارد. از لابه‌لای اسناد و عکس‌های تاریخی به بریده جریده‌ای از روزنامۀ اطلاعات به تاریخ 29 آبان 1305 برمی‌خورد که در آن نخستین جلسۀ سربازگیری شرح داده شده است: «اولین جلسۀ سربازگیری با حضور جمعیت کثیری، در تکیه دولت تشکیل گردید. آقای سمیعی حکمران طهران طی نطقی به اشخاصی که مشمول سربازی می‌شوند تبریک گفت…. اسامی، روی ورقه‌های کوچک، نوشته، لوله کرده در کیسه می‌ریزند. اسامی را از کیسه خارج و قرائت می‌نمایند. صاحب اسم از بین حضار خارج شده و بالای تخت وسط تکیه دولت رفته … یک لوله کاغذ خارج نموده و در حضور عموم اعضای مجلس باز می‌نمایند. اگر روی کاغذ نوشته شده بود سرباز شدم، قرعه به او اصابت کرده است و اگر سفید درآمد به کلی رد می‌شود.» راوی که نه با یک حساب سرانگشتی، بلکه با حساب و کتاب دقیق هم نمی‌توانست دریابد که در چندمین جلسه سربازگیری قرعه به نامش افتاد، سرباز شدنش و شب‌های آخر دورۀ آموزشی در اردوگاه کوه‌های اطراف بیرجند را به یاد آورد.

روز اول اردوگاه خسته‎کننده بود، اما چندان دشوار نبود؛ خسته‌کننده بود چون انبوهی وسیله را جمع‌آوری و جابه‌جا کرده بودیم و چند کیلومتر را از پادگان آموزشی تا محل اردوگاه، تفنگ بر دوش، پیاده رفته بودیم. نزدیکی ظهر هم در اردوگاه باز وسایل را جابه‌جا و چادرها را برپا کرده بودیم. بعد از ناهار، فرمانده برای رفع خستگی مقداری بدو بایست و بدو بخواب در میان قلوه‌سنگ‎ها و بوته‎های خاردار برایمان تجویز کرده بود! در سرازیری تپه‎ها با صدای سوت فرمانده با سرعت رو به پایین می‎دویدیم و با سوت بعدی شیرجه می‎رفتیم روی سنگ و خار. اردوگاه در کوه‎های اطراف بیرجند بود و آنچه در انتظارمان بود سرمای استخوان‎سوز آذرماه بیرجند بود.

بن‎مایۀ محوری روایات شب‎های اردوگاه را داستان همیشگی و آشنا در خاطرات اغلب سربازها، یعنی ماجرای «خشم شب» تشکیل می‎دهد؛ فرمان «برپای» ناگهانی در نیمه‌شب‌ها و صدای شلیک‎های هراسناک گلوله‎های مشقی که از پی آن استقرار سریع در سنگرها و سینه‌خیز و چیزهایی ازاین‌دست اجرا می‎شود. اما برای ما تجربۀ خشم شب بسیار ساده‎تر بود؛ یک برپا و شلیک گلوله‎ای مشقی و بعد پیاده‎روی شبانه که با آموزش تکراری شناخت آسمان شب و اَشکال ابتدایی نجومی (ذات الکرسی، دب اکبر و اصغر و…) توأم شده بود.